Mur miał set­ki ki­lo­me­trów. Wy­so­ka na dzie­sięć me­trów ścia­na roz­cią­ga­ła się od Szcze­ci­na po Wro­cław, za­krę­ca­ła w pra­wo i prze­cho­dząc przez Ko­tli­nę Kłodz­ką, omi­ja­ła te­re­ny by­łe­go Gór­ne­go Ślą­ska, by po­dą­żać da­lej na wschód, aż do Ustrzyk, gdzie mur po raz ko­lej­ny skrę­cał, tym ra­zem na pół­noc, i cią­gnął się nie­prze­rwa­nie aż do Su­wałk. Wi­dzia­ny z wi­de­odro­na, przy­po­mi­nał sze­ro­ką, po­szar­pa­ną li­te­rę U, otwie­ra­ją­cą się na sza­re, wciąż ra­dio­ak­tyw­ne bez­dro­ża Pu­sty­ni Bał­tyc­kiej.

– A ku­pisz mi bi­gos? – Mi­sza ode­rwał wzrok od ekra­nu wi­szą­ce­go pod su­fi­tem po­cze­kal­ni, na któ­rym le­ciał za­pę­tlo­ny film Wol­na Pol­ska z lo­tu pta­ka, i spoj­rzał na oj­ca. W swo­im je­de­na­sto­let­nim ży­ciu na­słu­chał się już ty­lu opo­wie­ści o tym da­niu, że nie mógł się do­cze­kać chwi­li, gdy skosz­tu­je go po raz pierw­szy.

– Bab­cia ci zro­bi bi­gos – przy­po­mniał ta­ta. – Tez ze skle­pu jest do ni­cze­go.

Mi­sza ze zro­zu­mie­niem po­ki­wał gło­wą i się­gnął do kie­sze­ni po swo­je szkieł­ko. Ko­lej­ka przed ni­mi li­czy­ła do­brych kil­ka­set osób, więc rów­nie do­brze mógł spę­dzić ten czas na od­ra­bia­niu lek­cji.

Po klik­nię­ciu w ikon­kę tor­ni­stra na czar­nym ekra­nie za­czę­ło się krę­cić zna­jo­me lo­go Szko­ły Ka­de­tów.

– Za­lo­guj się, aby po­brać dzi­siej­szy pro­gram.

Mi­sza wci­snął do uszu słu­chaw­ki i szep­nął do mi­kro­fo­nu. Na­wet w tym gwa­rze, ja­ki pa­no­wał w po­cze­kal­ni, mo­duł roz­po­zna­wa­nia gło­su za­dzia­łał bez za­rzu­tu.

– Uczeń: Mi­sza Raj­ski. Lek­cja pierw­sza: Hi­sto­ria. Klik­nij, aby za­po­znać się z te­ma­tem lek­cji.

Po smyr­nię­ciu szkieł­ka pal­cem na ekra­nie po­ja­wił się Khe­lia­nin w uni­for­mie szkol­ne­go wy­kła­dow­cy.

– Wi­taj, Mi­sza – ode­zwał się gło­sem o tak cie­płym i de­li­kat­nym brzmie­niu, że trud­no by­ło uwie­rzyć, że to tyl­ko ho­lo­gra­ficz­na pro­jek­cja sztucz­nej in­te­li­gen­cji. – Dziś chciał­bym ci opo­wie­dzieć o wcie­le­niu Zie­mi do Im­pe­rium Czter­dzie­stu Pla­net. Za­in­te­re­so­wa­ny?

Mi­sza uwiel­biał te wszyst­kie opo­wie­ści o stat­kach ko­smicz­nych i wiel­kich bi­twach wśród gwiazd; fa­scy­no­wa­ła go le­gen­da 101. Bry­ga­dy Nad­świetl­nej, któ­ra w 2073 ro­ku ja­ko pierw­sza do­tar­ła na ru­bie­że ukła­du pla­net krą­żą­cych wo­kół Sol. Je­go pal­ce śmi­ga­ły po ikon­kach, uru­cha­mia­jąc ko­lej­ne ma­te­ria­ły. Fil­my z Mar­sa, gdzie do­szło do pierw­sze­go kon­tak­tu, zdję­cia lu­dzi, któ­rzy gro­ma­dzi­li się tłum­nie na pla­cach, by po­wi­tać gwiezd­nych przy­by­szy, ko­pie trak­ta­tów i do­ku­men­tów, któ­re przy­pie­czę­to­wa­ły ziem­ski ak­ces do ga­lak­tycz­nej wspól­no­ty.

Dwa­dzie­ścia pięć mi­nut lek­cji mi­nę­ło w mgnie­niu oka, wy­peł­nia­jąc je­go wy­obraź­nię ma­rze­nia­mi o wiel­kich przy­go­dach i do­nio­słych od­kry­ciach. Mi­sza z nie­chę­cią ode­rwał wresz­cie wzrok od ekra­nu. Ko­lej­ka po­su­nę­ła się znacz­nie, ale od Bra­my Kra­kow­skiej wciąż dzie­li­ło ich jesz­cze kil­ka osób.

– Dłu­go jesz­cze? – Mi­sza po­pa­trzył na oj­ca, któ­ry po raz set­ny spraw­dzał, czy aby na pew­no ma wszyst­kie do­ku­men­ty.

– Jak bę­dzie­my, to bę­dzie­my – od­po­wie­dział jak zwy­kle ta­ta i wró­cił do trzy­ma­nych w rę­ku świst­ków i kart chi­po­wych. Wi­zy, pasz­por­ty, świa­dec­twa szcze­pień, po­twier­dze­nie ubez­pie­cze­nia od nie­szczę­śli­wych wy­pad­ków, plan wy­ciecz­ki… Wszyst­ko wy­da­wa­ło się w jak naj­lep­szym po­rząd­ku, ale po­przed­nie wi­zy­ty w oj­czyź­nie na­uczy­ły go, że nic ni­g­dy nie jest tak na­praw­dę w po­rząd­ku.

– Raj­ski Ariusz. Raj­ski Mi­sza. Sta­no­wi­sko 213.

We­zwa­nie na­stą­pi­ło tak nie­spo­dzie­wa­nie, że za­sko­czo­ny Ariusz zdą­żył tyl­ko zła­pać sy­na za rę­kę i po­cią­gnąć go w stro­nę okien­ka oku­po­wa­ne­go przez le­ci­wą ma­tro­nę w oku­la­rach. Dzię­ki współ­pra­cy z ga­lak­tycz­ny­mi uni­wer­sy­te­ta­mi prze­cięt­na dłu­gość ży­cia Zie­mia­ni­na wzro­sła do 171 lat, ale po osią­gnię­ciu cał­ko­wi­tej doj­rza­ło­ści ich wy­gląd już się nie zmie­niał. Tym­cza­sem ko­bie­ta w okien­ku wy­da­wa­ła się Mi­szy star­sza niż sa­ma Zie­mia, a jej twarz po­kry­ta siat­ką zmarsz­czek ko­ja­rzy­ła mu się z za­czer­wie­nio­ną, spę­ka­ną po­wierzch­nią Mar­sa ze sta­rych ho­lo­wi­dów. Jej wło­sy też by­ły dziw­ne, pra­wie bia­łe.

– Po­chwa­lo­ny – ode­zwa­ła się urzęd­nicz­ka, wy­cią­ga­jąc rę­kę po do­ku­men­ty. – Cel wi­zy­ty?

– Spra­wy ro­dzin­ne – wy­ja­śnił nie­pew­nym gło­sem Ariusz. – Chło­pak je­dzie w pierw­sze od­wie­dzi­ny do dziad­ków – Wska­zał na Mi­szę. W rę­ku ko­bie­ty po­ja­wi­ła się sta­ro­żyt­na pie­cząt­ka z czer­wo­ną rącz­ką. ŁUPS!

– Wi­ta­my w Skan­se­nie Wol­nej Pol­ski – wy­re­cy­to­wa­ła wy­uczo­nym gło­sem. – Niech bę­dzie po­chwa­lo­ny Je­zus Chry­stus.

– Po­chwa­lo­ny – od­po­wie­dział od­ru­cho­wo Ariusz, ści­ska­jąc sy­na za rę­kę. Kie­dy się­gnął po za­twier­dzo­ne do­ku­men­ty, ko­bie­ta spio­ru­no­wa­ła go wzro­kiem.

– Gdzie z ty­mi ła­pa­mi! – wark­nę­ła. – Ostrze­że­nia jesz­cze mu­szą wy­słu­chać. – Po­pra­wi­ła oku­la­ry i spo­glą­da­jąc ką­tem oka na sto­ją­cy przed nią ekran, za­czę­ła od­czy­ty­wać treść ob­wiesz­cze­nia: – Wła­dze Skan­se­nu Wol­nej Pol­ski in­for­mu­ją, że w dniach 1–31 wrze­śnia 2187 ro­ku na te­re­nie ca­łe­go kra­ju za­pla­no­wa­no tra­dy­cyj­ne po­gro­my. Upra­sza się o sza­cu­nek dla uświę­co­nych tra­dy­cją ry­tu­ałów i nie­prze­ry­wa­nie ich. Szcze­gó­ło­wą i ak­tu­ali­zo­wa­ną na bie­żą­co ma­pę miejsc po­gro­mo­wych znaj­dą pań­stwo w swo­im ho­lo­prze­wod­ni­ku. Ży­czy­my mi­łe­go po­by­tu – za­koń­czy­ła urzęd­nicz­ka i prze­su­nę­ła opie­czę­to­wa­ne do­ku­men­ty w stro­nę Ariu­sza.

*

Tuż za Bra­mą Kra­kow­ską Mi­sza sta­nął jak wry­ty. Przy­zwy­cza­jo­ny do ci­chych i spo­koj­nych ulic Wszech­po­lis, nad któ­ry­mi uno­si­ły się bez­gło­śne po­jaz­dy, po­trze­bo­wał dłuż­szej chwi­li, aby oswo­ić się z wszech­obec­nym ha­ła­sem, tłu­mem i dziw­ną wo­nią ha­ła­śli­wych au­to­ma­tów.

– Uwa­żaj! – Po­czuł na­głe szarp­nię­cie za rę­kę, a tuż przed nim prze­to­czy­ła się du­ża czer­wo­na ma­szy­na, prze­wo­żą­ca kil­ku­na­stu pa­sa­że­rów. – Mu­sisz się tu­taj roz­glą­dać na wszyst­kie stro­ny – przy­po­mniał mu ta­ta.

– A co jest tej pa­ni? – za­in­te­re­so­wał się Mi­sza, sku­pia­jąc wzrok na mło­dej ko­bie­cie z wiel­kim brzu­chem, sto­ją­cej w jed­nej z licz­nych ko­le­jek przed skle­pa­mi.

– Nie gap się! – Ariusz miał na­dzie­ję, że ten etap edu­ka­cji sy­na za­ła­twi­ła już szko­ła, być mo­że jed­nak khe­liań­scy na­uczy­cie­le wo­le­li nie za­głę­biać się w szcze­gó­ły ar­cha­icz­nych me­tod ludz­kiej re­pro­duk­cji. – Nie­ład­nie się tak ga­pić, wiesz prze­cież. A ta pa­ni po pro­stu jest w cią­ży.

– W czym?

– Pa­mię­tasz, jak mó­wi­łeś, że chcesz mieć sio­strzycz­kę? A po­tem na­ra­dzi­li­śmy się z ma­mą i za­miesz­ka­ła z na­mi Alek­sa?

Chło­pak po­ki­wał gło­wą.

– No więc wte­dy po­szli­śmy z ma­mą do szpi­ta­la, wy­peł­ni­li­śmy do­ku­men­ty, zro­bio­no nam ba­da­nia i po­bra­no ma­te­riał, z któ­re­go au­to­ma­ty wy­ho­do­wa­ły do­kład­nie ta­ką Alek­sę, ja­ką so­bie wy­ma­rzy­li­śmy, two­ją ma­lut­ką sio­strzycz­kę. A tu­taj – Ariusz ski­nął gło­wą w stro­nę dziew­czy­ny – ro­bi się to jak w daw­nych cza­sach. Pan spo­ty­ka pa­nią, przy­tu­la­ją się, do­cho­dzi do zbli­że­nia i pa­ni po­tem przez pra­wie rok no­si w so­bie no­we dziec­ko.

Mi­sza spoj­rzał na oj­ca z uko­sa.

– Ale jak to w so­bie?

– No, w brzu­chu. – Wie­dza Ariu­sza na te­mat szcze­gó­łów cią­ży by­ła dość ni­kła, choć sam przy­szedł na ten świat w wy­ni­ku na­tu­ral­ne­go po­ro­du. –To wła­śnie dla­te­go ta pa­ni ma ta­ki du­ży brzuch.

– I mu­szą ją roz­ciąć, że­by wy­jąć dziec­ko ze środ­ka? – Oczy Mi­szy zro­bi­ły się okrą­głe jak spodki.

– No… – za­wa­hał się Ariusz. – Coś w tym ro­dza­ju. Ale ro­bią to w znie­czu­le­niu – uspo­ko­ił sy­na. – W szpi­ta­lu i w ogó­le, pod kon­tro­lą. Nic tym dziew­czy­nom nie gro­zi.

Mi­sza nie wy­glą­dał na zbyt­nio prze­ko­na­ne­go, ale na­gle je­go uwa­gę zwró­ci­ło coś na ho­ry­zon­cie. Ariusz uśmiech­nął się, wi­dząc nie­do­wie­rza­nie w oczach chłop­ca. Po­mnik na każ­de­go tak dzia­łał. To by­ło je­dy­ne ustęp­stwo Wol­nych Po­la­ków w kwe­stii za­ku­pu po­za­ziem­skich to­wa­rów i tech­no­lo­gii. Wa­żą­ca je­de­na­ście ton aste­ro­ida, skła­da­ją­ca się w pra­wie stu pro­cen­tach z jed­no­rod­nej bry­ły czy­ste­go dia­men­tu, by­ła ce­ną za te­re­ny Gór­ne­go Ślą­ska, na któ­rych znaj­do­wa­ły się waż­ne dla wę­glo­żer­nych Khe­lian ko­pal­nie. Po­la­cy za­trud­ni­li naj­słyn­niej­szych rzeź­bia­rzy, któ­rzy nada­li dia­men­to­wi po­żą­da­ny kształt, tnąc go la­se­ro­wy­mi lan­ca­mi, a na­stęp­nie za po­mo­cą dźwi­gu or­bi­tal­ne­go, po­ży­czo­ne­go od Khe­lian, usta­wio­no po­mnik na obrze­żach Kra­ko­wa, skąd rzu­cał świe­tli­sty, tę­czo­wy cień na ca­łą oko­li­cę. Pro­mie­nie słoń­ca nada­wa­ły ob­li­czu wy­rzeź­bio­nej w dia­men­cie po­sta­ci bo­ski blask, nikt nie był w sta­nie pa­trzeć na nie dłu­żej niż kil­ka se­kund.

– To Je­zus Chry­stus, Król Pol­ski – wy­ja­śnił Ariusz, bio­rąc sy­na za rę­kę. – Pra­przo­dek wszyst­kich Po­la­ków. Tak prz­yn­ajmniej się tu wie­rzy. Daw­no te­mu umarł za grze­chy wszyst­kich lu­dzi, a po­tem przy­szedł po raz dru­gi ja­ko Ka­rol Woj­ty­ła, umarł i zmar­twych­wstał, by po­pro­wa­dzić Na­ród do wal­ki z ga­lak­tycz­nym na­jeźdź­cą.

– Z kim?

– No z Khe­lia­na­mi i resz­tą ich ko­smicz­nych kum­pli, któ­rzy na­pa­dli na na­szą pla­ne­tę.

– Ale prze­cież Khe­lia­nie są do­brzy. – Mi­sza spoj­rzał nie­pew­nie na oj­ca. – Wca­le nas nie na­pa­dli. Przy­le­cie­li, po­roz­ma­wia­li z ludź­mi, da­li nam tech­no­lo­gię, za­pro­si­li nas do swo­je­go Im­pe­rium i po­ka­za­li ko­smos, praw­da?

– Tak, tak. – Ariusz po­ki­wał gło­wą. – To wszyst­ko praw­da. Ale w tam­tych cza­sach nie każ­dy tak to wi­dział.

– Cze­mu?

– No bo… – Hi­sto­ria też nie by­ła naj­moc­niej­szą stro­ną Ariu­sza. Wła­ści­wie nie miał zbyt wie­lu moc­nych stron, po­za umie­jęt­no­ścią po­god­ne­go igno­ro­wa­nia rze­czy­wi­sto­ści i swe­go ro­dza­ju skru­pu­lat­no­ścią, któ­ra po­zwa­la­ła mu bez­pro­ble­mo­wo wy­ko­ny­wać zauto­ma­ty­zo­wa­ne czyn­no­ści biu­ro­we, ja­ki­mi zaj­mo­wał się w pra­cy. – To skom­pli­ko­wa­ne – wy­du­sił wresz­cie. – Mo­że dzia­dek ci opo­wie, je­go oj­ciec brał udział w tej woj­nie.

Wziął sy­na za rę­kę i ru­szył w stro­nę bu­dyn­ku dwor­ca, skąd au­to­bu­sy roz­jeż­dża­ły się po ca­łej Wol­nej Pol­sce. Mi­mo upły­wu lat wciąż nie po­tra­fił się po­go­dzić z nie­wy­go­dą po­jaz­dów spa­li­no­wych, ale Mi­sza wy­da­wał się ni­mi za­fa­scy­no­wa­ny. Chciał wie­dzieć, cze­mu dy­mią, dla­cze­go sy­czą i nie la­ta­ją jak nor­mal­ne ae­ro­lo­ty.

Au­to­bus do Czę­sto­cho­wy pod­je­chał kil­ka mi­nut póź­niej. Je­go bo­ki zdo­bi­ło dum­ne lo­go „PKS – 200 lat tra­dy­cji!”, a kli­ma­ty­zo­wa­ne wnę­trze utrzy­ma­ne by­ło w sty­lu re­tro, wzo­ro­wa­nym na mie­szan­ce tren­dów z prze­ło­mu XX i XXI wie­ku, uzna­wa­nym przez wie­lu miesz­kań­ców za naj­świet­niej­sze cza­sy w dzie­jach Pol­ski, praw­dzi­wą bel­le épo­que, gdy ludz­kość mo­gła roz­wi­jać się we wła­snym tem­pie, nie­po­ga­nia­na przez ko­smicz­nych in­tru­zów. Ariusz po­sa­dził Mi­szę przy oknie i roz­parł się wy­god­nie w obi­tym ska­jem fo­te­lu, pró­bu­jąc choć przez chwi­lę nie my­śleć o nad­cho­dzą­cym spo­tka­niu z ro­dzi­ca­mi.

W świę­ta by­ło ła­twiej. Do tej po­ry za­wsze jeź­dził sam, bo Su­mi­ko ba­ła się Pol­ski (zna­ła ją głów­nie z hi­sto­rycz­nych ho­lo­wi­dów i opo­wie­ści Ariu­sza o dzie­ciń­stwie za mu­rem, wy­peł­nio­nym tę­sk­no­tą do lep­sze­go, szer­sze­go świa­ta), a dzie­ci wciąż by­ły zbyt ma­łe. To uła­twia­ło mi­mi­krę, wej­ście w tra­dy­cyj­ną ro­lę mar­no­traw­ne­go sy­na, któ­re­go re­per­tu­ar re­ak­cji ogra­ni­czał się do sto­ic­kie­go ki­wa­nia gło­wą i cier­pli­we­go wy­słu­chi­wa­nia nie­koń­czą­cej się li­ta­nii uwag o zdra­dzie oj­czy­zny, war­to­ści, Je­zu­sa, ro­dzi­ny i ludz­ko­ści oraz o szko­dli­wo­ści kon­tak­tów z in­ny­mi ra­sa­mi ko­smo­su. Tym ra­zem jed­nak miał przy so­bie Mi­szę, a nie­po­ha­mo­wa­na dzie­cię­ca cie­ka­wość mo­gła się oka­zać dla dziad­ków wy­zwa­niem.

Kwa­drans dro­gi au­to­stra­dą upły­nął im w mil­cze­niu. Mi­sza pró­bo­wał sku­pić się na wi­do­kach, ale wszyst­ko zle­wa­ło się w zło­to­zie­lo­ne i sza­ro­brą­zo­we smu­gi, więc znów wy­jął szkieł­ko i od­pa­lił ulu­bio­ną grę. Pro­gram za­sy­pał go dzie­siąt­ka­mi py­tań z naj­róż­niej­szych dzie­dzin wie­dzy, od twier­dze­nia Fer­ma­ta po geo­gra­fię pla­ne­ty E7 w Mgła­wi­cy Ko­nia, na któ­re chło­piec od­po­wia­dał z 71-pro­cen­to­wą sku­tecz­no­ścią. Każ­da do­bra od­po­wiedź na­gra­dza­na by­ła od­zna­ką, a licz­ba od­znak sta­no­wi­ła naj­waż­niej­sze źró­dło pre­sti­żu w uczniow­skiej spo­łecz­no­ści. Chwi­lę póź­niej usa­tys­fak­cjo­no­wa­ny Mi­sza odło­żył szkieł­ko i po­pa­trzył na oj­ca, któ­ry sko­rzy­stał z oka­zji i chwi­lę się zdrzem­nął.

Ni­g­dy wcze­śniej nie przy­szło mu do gło­wy, że ta­ta jest Po­la­kiem. Wie­dział o tym, ale te­go nie ro­zu­miał, na­ro­do­wo­ści ja­ko ta­kie by­ły po­za za­się­giem je­go moż­li­wo­ści umy­sło­wych. Ist­nia­ły, rzecz ja­sna, ra­sy – Khe­lia­nie, Aske­wi­ci, Plu­tar­cho­wie, Chlo­ry, wszy­scy miesz­kań­cy od­le­głych pla­net i ga­lak­tyk – ale każ­da z nich by­ła we­wnętrz­nie zjed­no­czo­na.

Tyl­ko nie Zie­mia­nie.

Pierw­szy kon­takt z ob­cy­mi cy­wi­li­za­cja­mi spadł na nich na wcze­snym eta­pie roz­wo­ju, gdy pla­ne­ta wciąż tar­ga­na by­ła przez we­wnętrz­ne wa­śnie i woj­ny. Po­wo­dy kłót­ni zwy­kle by­wa­ły bła­he – skra­wek zie­mi, od­mien­na in­ter­pre­ta­cja fik­cyj­nej przy­po­wie­ści – ale po­tra­fi­ły bły­ska­wicz­nie eska­lo­wać w peł­no­wy­mia­ro­wy kon­flikt z uży­ciem cięż­kich ma­szyn bo­jo­wych. Po­ja­wie­nie się 101. Bry­ga­dy Nad­świetl­nej w Ukła­dzie Sło­necz­nym wpę­dzi­ło lu­dzi w pa­ni­kę. Zwo­ła­na po­spiesz­nie ra­da, zło­żo­na z przy­wód­ców naj­więk­szych państw, pre­ze­sów naj­bo­gat­szych kor­po­ra­cji i li­de­rów naj­waż­niej­szych ru­chów re­li­gij­nych, uchwa­li­ła, że na­le­ży wy­słać po­wi­tal­ną son­dę i wy­ba­dać za­mia­ry przy­by­szy.

Resz­tę fak­tów Mi­sza pa­mię­tał dość mgli­ście, nie li­cząc oczy­wi­ście zna­nej każ­de­mu dziec­ku w Wszech­po­lis aneg­dot­ki o Za­baw­nym Nie­po­ro­zu­mie­niu, któ­re­go efek­tem by­ła cał­ko­wi­ta ani­hi­la­cja ra­dy zło­żo­nej z przy­wód­ców, pre­ze­sów i li­de­rów oraz prze­ka­za­nie wła­dzy nad Zie­mią Ga­lak­tycz­nej Sztucz­nej In­te­li­gen­cji, któ­ra w prze­cią­gu kil­ku de­kad do­pro­wa­dzi­ła do wy­rów­na­nia naj­waż­niej­szych nie­rów­no­ści dzie­lą­cych Zie­mian od resz­ty im­pe­rial­nej wspól­no­ty. Ale nie wszy­scy świa­to­wi przy­wód­cy po­nie­śli śmierć w wy­ni­ku po­mył­ki ope­ra­to­ra or­bi­tal­ne­go pro­mu, a wśród tych, któ­rych nie za­pro­szo­no na pierw­sze spo­tka­nie z am­ba­sa­do­ra­mi Im­pe­rium, zna­lazł się rów­nież pry­mas Pol­ski, ar­cy­kar­dy­nał Wie­chec­ki, któ­ry w tam­tych cza­sach pro­wa­dził teo­lo­gicz­ne spo­ry z ca­łą cy­wi­li­za­cją Za­cho­du i usil­nie za­bie­gał o prze­nie­sie­nie Sto­li­cy Apo­stol­skiej do Kra­ko­wa, gdzie spo­czy­wa­ły pro­chy naj­wy­bit­niej­sze­go z jej wład­ców, Ka­ro­la Woj­ty­ły, wy­kra­dzio­ne le­d­wie pół­to­ra de­ka­dy wcze­śniej z wa­ty­kań­skiej kryp­ty. Osta­tecz­nie ży­cze­niu Wie­chec­kie­go sta­ło się za­dość – cen­trum ludz­kiej my­śli re­li­gij­nej od pra­wie stu­le­cia bi­ło w Pol­sce, to w Skan­se­nie mia­ły swo­je sie­dzi­by oca­la­łe głów­ne re­li­gie i to tu­taj, wśród tu­ry­stów, pró­bo­wa­ły mniej lub bar­dziej sku­tecz­nie wer­bo­wać no­wych wier­nych.

Wszech­obec­ność obiek­tów sa­kral­nych by­ła pierw­szą rze­czą, ja­ka rzu­ci­ła się Mi­szy w oczy, gdy wy­sie­dli w Czę­sto­cho­wie. Ko­ścio­ły, sy­na­go­gi, me­cze­ty, na­mio­ty ofiar­ne, sto­sy ca­ło­pal­ne, krzy­że sto­ją­ce rów­nym rzę­dem wzdłuż dróg, przej­mu­ją­ce za­wo­dze­nia ubra­nych na czar­no ko­biet i we­so­łe po­brzę­ki­wa­nie tam­bu­ry­nów, woń zwie­rzę­cej krwi, ście­ka­ją­cej po ka­mien­nych scho­dach pi­ra­mid i odu­rza­ją­cy za­pach ty­się­cy ka­dzi­deł. Chło­piec stał przez chwi­lę z sze­ro­ko otwar­ty­mi ocza­mi i chło­nął ota­cza­ją­cy go cha­os, wresz­cie od­wró­cił się i spoj­rzał py­ta­ją­co na oj­ca.

– Pol­ska – wes­tchnął Ariusz. – To wła­śnie jest Pol­ska, syn­ku. Po­cze­kaj, aż zo­ba­czysz po­grom.