Półka z książkami: Ptaki i ich pióra
Pióra to jedne z najbardziej niezwykłych tworów natury. Są zarazem mocne i delikatne, a przy tym misternie zbudowane i piękne. Wszystkie ptaki mają pióra, co wyróżnia je spośród innych zwierząt. Dzięki piórom ptak może fruwać wysoko po niebie. Człowiek zawsze marzył, by latać jak ptaki, a pióra fascynowały go od zarania dziejów. Przedstawiamy fragment książki „Ptaki i ich pióra” autorstwa Britty Teckentrup, która parę dni temu ukazała się w Polsce nakładem wydawnictwa Agora.
Piórologia. Nauka o ptasich piórach
Pióra zdumiewają różnorodnością barw i kształtów. Piórologia, dział ornitologii, czyli nauki o ptakach, zajmuje się właśnie upierzeniem – bada i opisuje warstwy piór, które porastają ciało ptaka, ich układ, wzory i kolory. Jest wiele rodzajów piór. Głowę, szyję i tułów ptaka okrywają tak zwane pióra konturowe. Pozostałe to pióra skrzydeł i ogona, a także puch ukryty pod piórami konturowymi. Całkowite upierzenie ptaka może ważyć nawet trzy razywięcej niż jego szkielet!
Rozwój pióra
Keratyna, czyli substancja rogowa
Pióro, podobnie jak nasze włosy i paznokcie, zbudowane jest z substancji rogowej. To rodzaj białka, budulec mocny, a przy tym lekki. Najlepszy z możliwych, bo ptak, aby mógł latać, nie może być ciężki. Dziób i pazury ptaka także są rogowe, a kości − przeważnie w środku puste. Pióra, tak jak włosy, wyrastają z brodawek skórnych. Ale na tym podobieństwo się kończy, bo ich budowa jest znacznie bardziej skomplikowana. W dodatku dzięki drobnym mięśniom u nasady piór ptak potrafi nimi ruszać: obracać w kółko, unosić i opuszczać, ustawiać skośnie bądź układać ciasno przy sobie. Do nowo wyrastającego pióra dochodzi krew, ale do w pełni wykształconego już nie. Toteż w razie uszkodzenia pióro nie może się samo naprawić (na jego miejsce musi wyrosnąć nowe). To dlatego ptaki tyle czasu poświęcają pielęgnacji upierzenia.
Praktyczne korzyści z piór
Człowiek robi użytek z piór od tysięcy lat. Już w epoce kamienia służyły do wyrobu strzał. Dziś własności izolacyjne puchu wykorzystuje się do wyrobu poduszek, kołder, materaców, śpiworów i kurtek. Pióra ptactwa domowego znajdują zastosowanie w modzie, używa się ich także do dekoracji. W XVIII, XIX i nawet XX wieku kwitł międzynarodowy handel piórami, którymi bogato przystrajano damskie kapelusze. Osiągały one nieraz zawrotne ceny. W końcu polowanie na ptaki dla zdobycia tych fantazyjnych piór zagroziło niektórym gatunkom, na przykład czapli białej (Ardea alba). Obrońcy przyrody wszczęli wielką kampanię przeciwko zdobieniu kapeluszy piórami i położyli kres tej modzie.
Dudka
Ptasiej dudki używano do pisania atramentem od VI do XIX wieku – dopóki nie wynaleziono stalówki. Piórem z dudki sporządzone zostały średniowieczne rękopisy, jak na przykład angielska Magna Charta Libertatum (Wielka Karta Swobód), a także Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych. Do wyrobu piór używano lotek pierwszego rzędu dużych ptaków, zwłaszcza gęsich. Angielskie słowo pen (pióro do pisania) pochodzi z łacińskiego penna (pióro ptaka), natomiast francuskie plume (czy polskie pióro) oznacza zarówno pióro ptasie, jak i pióro do pisania.
Przekład Hanna Bartoszewicz
